Nội dung tóm tắt
Zeaxanthin là một sắc tố carotenoid thuộc nhóm xanthophyll, tạo nên màu vàng hoặc cam trong nhiều loại thực phẩm tự nhiên. Zeaxanthin được tìm thấy nhiều trong các loại rau lá xanh như cải xoăn (kale), rau chân vịt (spinach), ngô (bắp) và lòng đỏ trứng. Cùng với lutein, Zeaxanthin được biết đến nhiều nhất nhờ tác dụng bảo vệ sức khỏe của mắt, đồng thời có hoạt tính chống oxy hóa mạnh, giúp hạn chế lão hóa não bộ và cải thiện chức năng nhận thức ở người trưởng thành.
Tác động của Zeaxanthin đối với sức khỏe
Một đặc điểm sinh học của quá trình lão hóa là tình trạng viêm mạn tính mức độ thấp (inflammaging). Chế độ ăn giàu Zeaxanthin có nguồn gốc thực vật được chứng minh có thể bảo vệ cơ thể khỏi các tổn thương do viêm gây ra.
Trong một nghiên cứu lâm sàng kéo dài 4 tuần, các tình nguyện viên tuân theo chế độ ăn giàu Zeaxanthin nhằm đánh giá ảnh hưởng của việc tăng lượng Zeaxanthin đối với các dấu ấn sinh học của viêm mạn tính và stress oxy hóa.
Kết quả cho thấy:
- Chế độ ăn giàu Zeaxanthin giúp làm chậm quá trình lão hóa tế bào,
- Tăng cường hoạt động chống oxy hóa nội bào,
- Giảm các chỉ dấu stress oxy hóa, chẳng hạn như malondialdehyde (MDA).
Tổng quan của Bungau và cộng sự (2019) cũng chỉ ra rằng Zeaxanthin hỗ trợ lão hóa khỏe mạnh bằng cách ức chế các chất trung gian gây viêm như IL-8, IL-6, IL-1α và phân tử kết dính bạch cầu nội mô (E-selectin, ICAM-1).
Zeaxanthin và sức khỏe đôi mắt
Khi tuổi tác tăng, thị lực và sức khỏe mắt suy giảm tự nhiên, dẫn đến các bệnh như: thoái hóa hoàng điểm tuổi già (AMD), đục thủy tinh thể, bệnh võng mạc đái tháo đường, glôcôm, và viễn thị tuổi già.
Zeaxanthin tích tụ nhiều ở vùng hoàng điểm (macula) – trung tâm của võng mạc, nơi chịu trách nhiệm cho thị lực trung tâm rõ nét nhất.
Việc tăng cường Zeaxanthin qua chế độ ăn có thể bảo vệ mắt khỏi tác động của lão hóa và duy trì thị lực tốt.
Ngoài ra, trong các nghiên cứu mô hình tế bào, Zeaxanthin còn có khả năng ức chế yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF) – tác nhân gây tân sinh mạch bất thường trong võng mạc, từ đó giảm stress oxy hóa và tăng hoạt động kháng viêm trong tế bào mắt.
Zeaxanthin và sức khỏe não bộ
Cùng với quá trình lão hóa, chức năng nhận thức (học tập, ghi nhớ, tập trung) suy giảm dần do stress oxy hóa và viêm mạn tính, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh thoái hóa thần kinh như Alzheimer.
Các carotenoid, trong đó có Zeaxanthin, được chứng minh có tác dụng bảo vệ não bộ nhờ khả năng trung hòa gốc tự do và giảm tổn thương oxy hóa.
Một nghiên cứu kéo dài 24 tháng của Power và cộng sự, cho thấy việc bổ sung Zeaxanthin và các carotenoid khác ở người lớn tuổi giúp cải thiện khả năng học tập, ghi nhớ và tập trung so với nhóm đối chứng dùng giả dược.
Ngoài ra, phân tích hồi cứu dựa trên dữ liệu y tế cũng phát hiện nồng độ Zeaxanthin trong máu cao có liên quan đến giảm nguy cơ sa sút trí tuệ ở người trên 65 tuổi.
Zeaxanthin và Lutein – “Bộ đôi vàng” bảo vệ mắt và não
Lutein là một carotenoid cùng nhóm với Zeaxanthin, tập trung nhiều ở vùng hoàng điểm của võng mạc. Khi được bổ sung đồng thời, hai chất này tạo nên tác dụng hiệp đồng trong việc:
- Tăng cường thị lực,
- Giảm nguy cơ thoái hóa hoàng điểm,
- Cải thiện khả năng nhận thức ở người trưởng thành.
Phân tích tổng hợp từ 8 thử nghiệm lâm sàng cho thấy việc bổ sung Zeaxanthin và Lutein trong 4–12 tháng giúp tăng hiệu suất nhận thức và làm chậm lão hóa não bộ.
Dữ liệu từ Christensen và cộng sự cũng chứng minh rằng chế độ ăn giàu Zeaxanthin và Lutein giúp duy trì trí nhớ, khả năng tập trung và chức năng thần kinh ở người cao tuổi.
Các công dụng khác của Zeaxanthin
Ngoài tác dụng nổi bật lên mắt và não, Zeaxanthin còn mang lại nhiều lợi ích sinh học khác, bao gồm:
- Bảo vệ tim mạch: Zeaxanthin giúp giảm quá trình oxy hóa LDL-cholesterol (cholesterol “xấu”) và ức chế hình thành mảng xơ vữa, từ đó hỗ trợ phòng ngừa bệnh tim mạch.
- Tăng cường sức đề kháng tế bào: Zeaxanthin hoạt động như một “lá chắn chống oxy hóa”, bảo vệ màng tế bào khỏi tổn thương do tia cực tím (UV) và các gốc tự do, đặc biệt ở da và mô thần kinh.
- Giảm nguy cơ ung thư: Một số nghiên cứu quan sát cho thấy lượng Zeaxanthin cao trong huyết tương có thể liên quan đến nguy cơ thấp hơn của ung thư phổi, ung thư vú và ung thư đại tràng, nhờ khả năng ức chế sự nhân lên bất thường của tế bào.
- Cải thiện sức khỏe da: Zeaxanthin giúp bảo vệ da khỏi tia UV, giảm hình thành sắc tố melanin, hỗ trợ làn da sáng khỏe và làm chậm quá trình lão hóa da.
Kết luận
Zeaxanthin là một carotenoid quan trọng có vai trò chống oxy hóa, kháng viêm, bảo vệ mắt, não, tim và da. Việc bổ sung Zeaxanthin qua thực phẩm tự nhiên hoặc viên uống (đặc biệt khi kết hợp với Lutein) là một chiến lược hiệu quả giúp duy trì sức khỏe và kéo dài tuổi thọ.
