Thầy thuốc nhìn từ triết lý Avicènne

Thầy thuốc nhìn từ triết lý Avicènne (Phân tích đức tính người thầy thuốc từ chuẩn mực cổ đại đến đạo đức nghề y thời hiện đại)

Thầy thuốc Danh y nổi tiếng Thế giới Avicenna (Ibn Sina, 980-1037), là một trong những danh y vĩ đại trong lịch sử. Ông cũng là một triết gia, nhà khoa học, và học giả đa ngành.  Ở Ông còn là một Người Thầy đáng kính trọng với đạo đức nghề nghiệp vô cùng ngưỡng mộ.

Ông không chỉ đóng góp về thành tựu y khoa mà còn định hình cách tiếp cận nhân văn trong y học và nhấn mạnh rằng: một thầy thuốc giỏi có tầm và có tâm cần phải kết hợp kiến thức và kỹ năng và lòng trắc ẩn. Những đóng góp đó của ông đã vượt qua thời gian, đặt nền móng cho y học hiện đại, để lại di sản bất hủ trong lịch sử nhân loại.

Một trong những câu nói lời dạy triết lý nổi tiếng của ông về tiêu chuẩn người thầy thuốc được thể hiện ẩn dụ qua các hình ảnh sau:

1. Mắt của chim đại bàng
2. Bàn tay của người phụ nữ
3. Trí khôn của con rắn
4. Trái tim của con sư tử

Chúng ta cùng tìm hiểu và làm rõ ý nghĩa bốn câu nói trên của danh y: trong cổ đại và hiện đại cũng như những thành quả tấm gương sáng học hỏi của các thế hệ sau từ những lời triết lý phương châm ấy,  các bài học cảnh tỉnh khi thiếu hoặc đi sai, đi ngược lại những phương châm ấy thì để lại hậu quả khôn lường như thế nào ??

 1.Thầy thuốc nhìn từ triết lý Avicènne

Danh y Avicenna đưa ra tiêu chuẩn đầu tiên người thầy thuốc cần có: “Mắt của chim đại bàng”.

Chim đại bàng xưa nay nổi tiếng với thị lực sắc bén có khả năng quan sát nhìn rõ từ khoảng cách xa và nhận biết những chi tiết nhỏ nhất.

Trong y học, điều này thể hiện khả năng quan sát nhạy bén, tinh tế của người Thầy thuốc. Một Thầy thuốc giỏi cần có khả năng phát hiện những dấu hiệu bệnh lý nhỏ nhất trên cơ thể bệnh nhân. Từ những thay đổi nhỏ trong sắc mặt, hơi thở, dáng đi đứng, biểu hiện cơ thể, đến việc phân tích các triệu chứng phức tạp. Không bỏ sót bất kỳ dấu hiệu nào, vì tất cả điều ấy là manh mối quan trọng để phát hiện bệnh, đưa ra những chẩn đoán chính xác.

Mắt của chim đại bàng không chỉ là quan sát thể chất mà còn là sự thấu hiểu tâm lý bệnh nhân. Nhận biết những nỗi sợ hãi, lo lắng qua ánh mắt, giọng nói hay cử chỉ thái độ của người bệnh. Trong thời cổ đại của Danh y Avicenne, khi công nghệ còn nhiều hạn chế, khả năng quan sát trực tiếp là then chốt.

Ngày nay, dù có các công nghệ chẩn đoán hiện đại như X-Quang, MRI, CT, sự nhạy bén trong quan sát vẫn rất cần thiết để kết hợp với công nghệ, đảm bảo không bỏ qua yếu tố bất thường mà máy móc không phát hiện được.

Trong y học cổ đại có danh y Hippocrates được mệnh danh là: “Cha đẻ của y học Phương Tây.” Ông nổi tiếng với khả năng quan sát tỉ mỉ các triệu chứng bệnh lý và môi trường sinh sống của bệnh nhân. Ông mô tả các dấu hiệu lâm sàng của nhiều bệnh nhân như: dấu hiệu Hippocratic Facies” (sắc mặt đặc trưng của bệnh nhân sắc tử vong do suy kiệt, mũi nhọn, mắt trũng, da vàng nhợt nhạt) hay dấu hiệu ngón tay dùi trống liên quan đến bệnh tim phổi mãn tính.

Trong y học hiện đại, có rất nhiều đóng góp thể hiện mắt của chim đại bàng như: Bác sĩ Đặng Thùy Trâm (bác sĩ 1943 – 1970). Là bác sĩ quân y trong chiến tranh Việt Nam. Trong điều kiện y tế vô cùng thiếu thốn, Bà có khả năng quan sát nhạy bén để chẩn đoán và điều trị thương binh trong điều kiện thiếu thốn thuốc men, thiết bị y tế hiện đại. Bà dựa vào các dấu hiệu lâm sàng như sắc mặt nhịp thở tình trạng vết thương. Giúp nhận diện sớm các dấu hiệu nhiễm trùng hoặc sốt, shock mất máu giúp cứu sống nhiều bệnh nhân.

Tiêu chuẩn thứ hai chúng ta cần phân tích đó là người thầy thuốc cần có bàn tay như: “Bàn tay của người con gái”.

Đôi tay của người con gái được ví như biểu hiện của sự khéo léo dịu dàng, cẩn thận và tỉ mỉ. Trong bối cảnh y học, điều này thể hiện kỹ năng thực hành của thầy thuốc: Từ việc thăm khám thực hiện phẫu thuật, đến an ủi chăm sóc bệnh nhân, Thầy thuốc cần phải có sự tinh tế khéo léo thực hiện thao tác một cách chính xác, giảm thiểu đau đớn, tổn thương đến bệnh nhân.

Sự chăm sóc dịu dàng tận tâm gắn với phẩm chất quý giá của người con gái và phụ nữ trong gia đình. Danh y đưa ra vào tiêu chuẩn người thầy thuốc nhằm mang tinh thần ấy vào việc điều trị chăm sóc bệnh nhân.

Ngày nay sự khéo léo này không chỉ áp dụng trong phẫu thuật mà còn trong các công việc: tiêm thuốc, băng bó, giao tiếp với bệnh nhân để tạo cảm giác an tâm cho người bệnh.

Trong đông y cổ truyền, có Thiền sư Tuệ Tĩnh được coi là Ông tổ Y Học Cổ Truyền Việt Nam. Ông không chỉ giỏi chẩn đoán mà còn khéo léo trong việc bào chế thuốc từ thảo dược, châm cứu bấm huyệt. Thiền sư tuệ tĩnh từng điều trị cho bệnh nhân bị đau khớp bằng cách kết hợp châm cứu và xoa bóp huyệt đạo, với các động tác nhẹ nhàng nhưng chính xác để lưu thông khí huyết. Ông cũng hướng dẫn bệnh nhân cách tự xoa bóp điều đó thể hiện sự chu đáo và tận tâm.

Trong y học hiện nay, hình ảnh Thạc Sỹ Bác sĩ Thầy thuốc Ưu Tú Việt Nam: có Thầy Chu Tấn Sĩ là một trong những tấm gương tiêu biểu sáng giá của ngành y học hiện đại Việt Nam. Thầy được mệnh danh là “Bàn tay vàng” trong lĩnh vực phẫu thuật ngoại thần kinh. Cụ thể là ca phẫu thuật u não bằng Robot Modus V Synaptive (2019) Ngày 15/2/2019, BS Chu Tấn Sĩ là kíp trưởng thực hiện ca phẫu thuật u não đầu tiên tại châu Á sử dụng hệ thống Robot Modus V Synaptive. Đây là một ca mổ lịch sử, với phẫu trường chỉ vài centimet, đòi hỏi bàn tay khéo léo để điều khiển robot và dụng cụ vi phẫu. Ông đã sử dụng cánh tay robot xoay linh hoạt và camera khuếch đại hàng trăm lần để loại bỏ khối u mà không làm tổn thương cấu trúc não lân cận. Ca mổ hoàn thành sớm hơn dự kiến 2 giờ, giúp bệnh nhân hồi phục nhanh và tránh biến chứng như liệt nửa người hay mất ngôn ngữ.

BS Chu Tấn Sĩ đã thực hiện thành công 30 ca phẫu thuật Robot Modus V Synaptive, trong đó có 4 ca mổ tỉnh, nơi bệnh nhân vẫn tỉnh táo trong lúc phẫu thuật não. Trong các ca này, ông phải sử dụng bàn tay khéo léo để thao tác trên não bộ mà không làm bệnh nhân đau đớn, đồng thời giao tiếp nhẹ nhàng để giữ họ bình tĩnh. Sự dịu dàng và chu đáo trong cách làm việc của ông giúp bệnh nhân cảm thấy an tâm, góp phần vào thành công của ca mổ.

Ông không chỉ đóng góp về thành tựu y khoa mà còn định hình cách tiếp cận nhân văn trong y học và nhấn mạnh rằng: một thầy thuốc giỏi có tầm và có tâm cần phải kết hợp kiến thức và kỹ năng và lòng trắc ẩn. Những đóng góp đó của ông đã vượt qua thời gian, đặt nền móng cho y học hiện đại, để lại di sản bất hủ trong lịch sử nhân loại.

Sự cẩn thận và nhẹ nhàng trong thao tác của ông đã mang lại kết quả vượt mong đợi, thể hiện rõ phẩm chất “bàn tay của người phụ nữ”.

Luận điểm thứ ba chúng ta cần phân tích, vì sao thầy thuốc cần có: “Trí khôn của con rắn”?

Trong nhiều nền văn hóa, rắn được xem là biểu tượng của sự thông minh, khôn ngoan, thận trọng.

Trong y học, rắn được ví như khả năng tư duy, phân tích, đưa ra quyết định chính xác của thầy thuốc. Bao gồm cả sự cẩn trọng trong việc đánh giá tình trạng bệnh để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

Một thầy thuốc cần có trí tuệ thông thạo để hiểu rõ cơ chế bệnh lý, phân tích các triệu chứng để đưa ra các phác đồ điều trị hiệu quả nhất. Đồng thời phải có sự khôn ngoan để biết khi nào nên can thiệp mạnh mẽ, khi nào nên kiên nhẫn chờ đợi.

Trong bối cảnh của Danh y Avicenne, một học giả Hồi giáo: rắn mang ý nghĩa về sự linh hoạt trong tư duy khả năng thích nghi với các tình huống phức tạp. Trong y học hiện đại, trí khôn của con rắn còn được hiểu là khả năng cập nhật kiến thức mới. Sử dụng hiệu quả các công cụ chẩn đoán tiên tiến. và đưa ra quyết định dựa trên bằng chứng khoa học. Đồng thời cũng đòi hỏi sự thận trọng để tránh những sai lầm do vội vàng hay chủ quan.

Ngày xưa, Thiền sư Tuệ Tĩnh từng nói: “Thuốc hay mà dùng sai người, sai bệnh thì hóa độc”. Người thầy thuốc giỏi là người biết dùng đúng người – đúng lúc –  đúng liều lượng.

Ngày nay, trí khôn của thầy thuốc thể hiện qua việc liên tục cập nhật kiến thức chuyên môn, ứng dụng công nghệ sinh học phân tử, chẩn đoán hình ảnh … như Thầy Chu Tấn Sĩ ở luận điểm hai đã nêu: “Bàn tay vàng trong làng phẫu thuật thần kinh”. Thầy không chỉ khéo léo, tỉ mỉ mà còn thông minh sử dụng robot và các công cụ khoa học hỗ trợ khác để công việc suôn sẻ thành công và chính xác.

Hoặc ví dụ như PGS.TS Trần Ngọc Lương (Giám đốc Bệnh viện Nội Tiết Trung Ương), phát triển kỹ thuật phẫu thuật nội soi tuyến giáp, được quốc tế gọi là phẫu thuật doctor Lương.

Kỹ thuật này sử dụng đường mổ nhỏ, ít tốn kém phù hợp với người Việt Nam. Ông cho nội soi qua đường nách, giảm sẹo và phục hồi nhanh chi phí thấp. Ông công khai kỹ thuật này qua các hội thảo quốc tếvà đào tạo miễn phí. Đây là minh chứng cho trí khôn của thầy thuốc qua tư duy sáng tạo khả năng ra quyết định dựa trên bằng chứng minh bạch logic đầy đạo đức và nhân văn.

Chúng ta cùng đến luận điểm cuối cùng về tiêu chuẩn Thầy thuốc mà Danh y đưa ra: “Trái tim của con sư tử”.

Sư tử – là biểu tượng của lòng dũng cảm, sự kiên định và tình yêu thương mãnh liệt.

Trong y học, điều này nói lên lòng can đảm sự tận tâm, kiên trì, tình yêu thương của người thầy thuốc đối với bệnh nhân.

Một thầy thuốc cần có trái tim Không chỉ đủ mạnh mẽ để đối mặt với những thử thách trong nghề mà còn phải có một trái tim đầy lòng trách ẩn nhân văn và yêu thương bệnh nhân.

Nghề y, dược:  là một nghề đầy áp lực đòi hỏi sự can đảm để đối mặt với những ca bệnh khó, những quyết định sinh tử và đôi khi sự mất mát của bệnh nhân.

Một thầy thuốc không chỉ cần có kiến thức chuyên môn sâu rộng mà còn phải có trái tim mạnh mẽ, giàu lòng trắc ẩn để hành nghề với sự tận tụy, bất chấp khó khăn.

Một thầy thuốc giỏi không chỉ chữa lành cơ thể mà còn đầy lòng chất ẩn nhân hậu giúp bệnh nhân cảm thấy được quan tâm tôn trọng chữa lành tâm hồn.

Trong lịch sử ghi nhận tấm lòng của Lê Hữu Trác người dám chữa bệnh cho hoàng tử với nguy cơ mất đầu nếu thất bại.

Trong hiện đại, trong đỉnh điểm đại dịch COVID- 19, hàng ngàn Bác sĩ đã tình nguyện vào tâm dịch tại thành phố Hồ Chí Minh, Bắc Giang, Bình Dương … mà không e ngại chần chừ.

Theo nghiên cứu được công bố trên PMC (National Center for Biotechnology Information), tính đến cuối năm 2020 kể từ lúc Đại dịch xảy ra, đã có 14 Bác sỹ & nhân viên y tế tại các Bệnh viện -Quốc Gia bị nhiễm Covid-19.

Họ không chỉ chữa bệnh bằng y thuật mà còn chữa lành bằng lòng quả cảm yêu thương và tinh thần phụ sự hết mình thậm chí cả mạng sống của bản thân.

Họ không chỉ chữa bệnh bằng y thuật mà còn chữa lành bằng lòng quả cảm yêu thương và tinh thần phụng sự hết mình, thậm chí cả mạng sống của bản thân.

2.Tính thời sự và cảnh tỉnh: Khi ánh sáng bị che mờ

Triết lý của danh y Avicenne không chỉ là kim chỉ nam cho y học cổ đại mà vẫn mang tính thời sự sâu sắc trong y học hiện đại ngày nay.

Bên cạnh những tấm gương sáng, cũng có những bóng tối đang làm lu mờ giá trị cao quý của nghề y.

Vụ án Việt Á: hàng loạt lãnh đạo ngành y bị khởi tố vì nâng giá kit test- đi ngược lại hoàn toàn với Y Đức tối thiểu.

Vụ VN Pharma: liên quan đến trách nhiệm của ngành: Nguyên Thứ Trưởng Trương Q.C. và vài lãnh đạo khác gián tiếp liên quan: Nguyên BT N.T.K.T là một lời cảnh tỉnh nghiêm trọng về những thiếu sót sai lầm (sự thiếu hụt nghiêm trọng trong việc kiểm tra hồ sơ thuốc dẫn đến việc nhập khẩu hơn 9.300 hộp thuốc H-Capital 500mg giả điều trị ung thư, từ công ty Helix Canada – một công ty không hề tồn tại.

Nhiều phòng khám bị xử phạt vì không đảm bảo tính vô trùng khi phẫu thuật dẫn đến nhiễm trùng nặng cho bệnh nhân. Hoặc không lưu trữ hồ sơ bệnh án dẫn đến bỏ sót dấu hiệu liên can như viêm ruột thừa ở bệnh nhân và làm biến chứng thủng ruột thừa.

Ngoài ra còn rất nhiều sai sót y khoa do cẩu thả, thiếu chất trách nhiệm, thiếu nghiệp vụ thậm chí thiếu lòng trắc ẩn đạo đức, trái tim nhân hậu. Họ sẽ trở thành những: “ Con dao sắc nhọn nhưng vô hồn” – nguy hiểm hơn cả bệnh tật.

– Nạn thuốc giả, thực phẩm chức năng giả tràn lan trên thị trường cũng đang đặt ra câu hỏi về vai trò và trách nhiệm của cơ quan quản lý dược. Nhiều loại TPCN không rõ nguồn gốc, được quảng cáo quá mức, thậm chí giả mạo tên bác sĩ, dược sĩ có uy tín để trục lợi. Nạn nhân không ai khác chính là người bệnh – vốn đã đau ốm lại càng thêm thiệt thòi. Đáng buồn hơn, một số cán bộ y tế tiếp tay hoặc làm ngơ trước tình trạng này vì lợi ích riêng

– Các sai sót y khoa nghiêm trọng cũng làm dấy lên lo ngại. Như trường hợp một bác sĩ ở TP.HCM bị tố xử lý sai khiến trẻ sơ sinh tử vong nhưng lại phủi bỏ trách nhiệm. Hay việc một số bác sĩ hướng dẫn sinh viên “gợi ý” bệnh nhân sử dụng các dịch vụ, thuốc không cần thiết – đã và đang gây tổn thương sâu sắc đến niềm tin vào y đức.

Những hiện tượng ấy cho thấy: người thầy thuốc có thể giỏi chuyên môn, nắm trong tay kỹ thuật hiện đại, nhưng nếu thiếu đi trái tim – thì họ chỉ còn là “con dao sắc vô hồn” – có thể gây sát thương lớn hơn cả bệnh tật. Đây là hồi chuông cảnh tỉnh không chỉ cho cá nhân vi phạm, mà cho toàn bộ hệ thống y tế, về việc phải siết chặt lại kỷ cương, lấy đạo đức làm nền tảng.

Làn sóng Nhân viên y tế sẽ bỏ việc nếu ngành y tế hiện nay không cải thiện về chất lượng y học, cuộc sống cho Cán bộ và còn tồn tại những người cán bộ lãnh đạo ngành không tốt…

Kết luận:

Triết lý của Danh y về người Thầy thuốc không phải là những hình ảnh viễn vong, mà là Bàn Đạo Đức cho mọi thế hệ y Bác sĩ, dù ở bất cứ thời đại nào.

“Mắt của chim đại bàng”: sự quan sát tinh tế giúp thầy thuốc phát hiện vấn đề.

“Bàn tay của người con gái”: sự khéo léo cẩn thận ân cần tỉ mỉ, đảm bảo điều trị được chính xác và nhân văn.

“Trí khôn của con rắn”: sự thông minh thận trọng, để đưa ra quyết định kịp thời và chính xác.

“Trái tim của con sư tử”: lòng dũng cảm và trắc ẩn, động lực giúp thầy thuốc vụt vượt qua bao khó khăn và gắn bó với người bệnh.

Đây chính là bốn kim chỉ nam để làm nên một thầy thuốc chân chính. Đó là tinh thần thần y Đức đáng kính trọng, từ chối lợi ích cá nhân, giữ vững sự minh bạch tận tâm đạo đức trong ngành y.

Trong bối cảnh y học Việt Nam hiện nay kim chỉ nam ấy nhắc nhở thầy thuốc không chỉ cần những kỹ năng chuyên môn kinh nghiệm mà còn có Y đức và lòng nhân ái.

Đó không chỉ là lý tưởng của quá khứ, mà phải là kim chỉ nam cho mỗi bác sĩ hôm nay – để những gương sáng như GS Nguyễn Tài Thu, BS Trần Văn Bền, BS Phạm Ngọc Thạch… tiếp tục lan tỏa, và cũng để những vết đen bị gột rửa bằng sự tỉnh thức của cả ngành y./.

((Vũ Thị Bích Ngọc – MSV.D1920043 – SV trường CĐ y dược Pasteur – Bài viết trong môn học Y đức) Thầy: DsCKI: Nguyễn Quốc Trung – sưu tầm, có bổ sung, chỉnh sửa.